در خطبه دوم به مساله مهمی می پردازیم و آن اینکه عوامل انجام موفق وظایف و نقش آن در زندگی فرد و جامعه کدامند؟
منظور ما از انجام موفق مسئولیتها چیست؟
به طور کلی انسان چه مسئول سیاسی باشد، چه وزیر، نماینده، قاضی، استاد، معلم، مدرس، متخصص یا کارمند همه انسانها مسئول انجام وظیفه ای در زندگی خود هستند.
حال سوال این است، عواملی که اگر به آنها پایبند باشیم، موجب عملکرد موفق ما می شوند و ما را به اهداف مورد نظرمان در زندگی می رسانند، کدامند؟
البته گاهی منظور از عمل به وظیفه کار انسان است، فعالیت و عمل است به منزله یک عامل اصلی برای دستیابی انسان به اهدافش در زندگی چه اهداف عبادی و چه مسائل خدماتی، بازسازی، توسعه و پیشرفت است.
در مقابل دست کشیدن از کار، تنبلی، سستی و اهمال عوامل اساسی شکست و نرسیدن به اهداف در زندگی است.
وظایف انسانی یا وظایف اصول انسانی
با اهمیتی در ارتباط با انسان در کنار دیگر اصولی قرار می گیرد که بر اساس آنها فرد سنجیده می شود و ارزش، جایگاه و اعتبار او از نظر فردی و اجتماعی حفظ می شود، ارزش انسان و جایگاه و اعتبار او از نظر فردی و اجتماعی همان احترامی است که به عنوان فردی در جامعه و جامعه در مقابل سایر جوامع دارد، کار و عمل به وظایف انسانی یا وظایف اصول انسانی مهمی در کنار سایر اصول مرتبط با انسان محسوب می شود.
اکنون پس از اشاره به این دو نکته باید بگوییم: کار عامل اصلی موفقیت است و کار یک اصل انسانی با اهمیت است.
اكنون به دیدگاه اسلام به کار می پردازیم.
اول اینکه: اسلام بسیار انسان را به کار، فعالیت و همت عالی تشویق کرده است تا به مسئولیتهایش در زندگی عمل کند و در عین حال نسبت به انصراف از تلاش و کار و نیز تنبلی، سستی، راحت طلبی و نتایج منفی آن هشدار می دهد.
خداوند تبارک و تعالی می فرماید: «او کسی است که زمین را برای شما رام کرد پس در اطراف آن راه بروید و از رزق آن بخورید و (بدانید که) بازگشت همه به سوی اوست. (آیه ۱۵ سوره ملک)»
خداوند تعالی می فرماید: زمین را برای شما رام کردم تا کار و فعالیت کنید و وظایف خود در زندگی را انجام دهید نه اینکه به دنبال راحت طلبی باشید و از کار دست بکشید بلکه زمین را به این خاطر مسخر شما کردم که فعالیت و تلاش کنید و زمین را آباد کنید، « و بگو هر کاری می خواهید بکنید که به زودی خدا و رسول او و مومنان در کار شما خواهند نگریست.» کردار انسان چه عبادی چه غیر عبادی و مقدار نفع و صلاح انسان مساله مورد توجه و نظارت خداوند تعالی و نیز پیامبر و مومنان است.
در حدیث دیگری آمده است: «هیچکس غذایی بهتر از حاصل دسترنج خود نخورد و پیامبر خدا داود (علیه السلام) از جمله کسانی بود که از دسترنج خود خورد.»
در عین حال اسلام نسبت به تنبلی، کسالت و کوتاهی در کار و عمل به مسئولیت محول شده به انسان هشدار می دهد، از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت شده: «بر امت خویش بیشتر از هر چیز از شکم پرستی و پر خوابی و تنبلی بیمناکم.»
اسلام به کار افتخار می کند، آن را مقدس می داند و برای آن احترام قائل است. اسلام ارزش انسان را در کار و خدمتی که به خودش و جامعه کرده می بیند و برای کار ارزش عبادی بالایی قائل است و اینکه انسانی در راه کسب روزی برای خود و خانواده اش تلاش می کند را عملی جهادی و عبادتی با ارزشتر از عمل شخص عابدی می داند که همواره مشغول عبادت است. شخصی خداوند تعالی را عبادت می کند اما وابسته به دیگران است، به آنها تکیه کرده و از کار دست کشیده و کاری که از او انتظار می رود را انجام نمی دهد و در مقابل شخص دیگری عبادتش اندک است اما تلاش و فعالیت می کند و تمام توان خود را در کار و خدمت به دیگران به کار می گیرد، این عمل او ارزش عبادی بالاتر و عالیتری از آن انسانی دارد که عبادتش بیشتر اما عمل و تلاشش اندک است و دیگران او را به کسالت و تنبلی می شناسند و به وظیفه اش عمل نمی کند.
همچنین از جمله مسایلی که به انسان در رسیدن به این اصل و ارزش کمک می کند، این است که خداوند تعالی توجه و علاقه به کار را در فطرت انسان به ودیعه گذاشته است. اما چرا بسیاری از ما راحتی و استراحت و تنبلی و بیکارگی را دوست داریم؟
محیطهای مختلف این فطرت را نابود می کنند و گرنه خداوند تعالی برای اینکه به انسان در عمل به وظیفه اش بر روی زمین کمک کند، این علاقه را در فطرت او قرار داده است. همانگونه که خوبی، علاقه به کمک کردن و خوبی کردن و رعایت عدالت و نیز توجه و علاقه به کار را در فطرتش به ودیعه گذاشت تا فعال باشد. اما محیط، ارزشهای فردی و اجتماعی را از بین می برد و این فطرت را نابود می کند.
دوم اینکه در سیره پیامبران و ائمه (علیهم السلام) می بینیم که آنها در باغ کار می کردند یا کشاورزی و دیگر کارها را برای کسب روزی انجام می دادند تا الگوی ما در کار و علاقه به کار و مقدس شمردن کار باشند.
برادرانم پس از این مقدمه عواملی که برای انجام موفق وظایف به آنها نیاز داریم را بیان می کنیم و گفتیم که منظورمان از انجام موفق وظایف عملکرد مسئول سیاسی، وزیر، نماینده، قاضی، استاد، معلم، کارمند، خدمتگزار، صاحب حرفه و هر انسانی است که مسئولیتی در این زندگی دارند.
عناصر انجام موفق وظایف:
درک اهمیت و قداست کار و نقش مهم آن در جامعه و توسعه این نقش:
زمانی که فرد و جامعه کار را اصل و ارزش انسانی مهمی در ارتباط با انسان می داند، انسانی که خداوند تعالی او را جانشین خود روی زمین قرار داده است و مسئولیتهای مقدس، مهم و حساسی را به او واگذار کرده است از جمله رساندن امانت آسمان به انسان و جامعه و آبادسازی زمین در راستای خدمت به مردم و توسعه آن متناسب با انسان و در شأن او به عنوان مخلوقی که اندیشه و خرد دارد و پیامبران و ادیانی برای او آماده اند و نیز استخراج گنجهای دانش که در توسعه و پیشرفت جامعه و حفظ عزت و احترام آن نقش دارد.
برادرانم گاهی انسان مومن باید کار و فعالیت را مسئولیتی الهی که به او محول شده، بداند و اینکه خداوند تعالی ما را مسئول کرده تا برای عمل به این وظیفه کار و تلاش نماییم. خداوند فرموده است: این امانتی است که آن را بر گردن شما خواهم گذاشت . حال چگونه آن را ادا می کنی؟
اگر کار، فعالیت، تلاش و حرکت را اصولی مهم بدانی، با آنها به مسئولیت محول شده عمل می کنی و حق آن را ادا می نمایی.
از جمله مسئولیتهای انسان این است که زمین را آباد کند، به جامعه اش خدمت نماید و در توسعه و ارتقای آن نقش داشته باشد، حال نقش خرد و اندیشه و نقش این قوانین به ودیعه گذاشته شده در زمین برای پیشرفت و ارتقای انسان چیست؟ زمانی که ما خرد، کار، فعالیت و حرکت را در خدمت رسانی و تنبلی نکردن بدانیم، آن مسئولیتی الهی است و ما به عنوان انسانهایی مومن آن را مسئولیتی الهی می بینیم.
انسان غیر مومن کار و فعالیت را یک مسئولیت انسانی عالی، مقدس و محترم برای خود می داند. برخی جوامعی که پیروی دین مشخصی نیستند، به کار و تلاش پیوسته و شبانه روزی شناخته می شوند و کار را اصل و ارزشی انسانی و محترم می دانند که نقش مهمی در رشد و شکوفایی و ارتقای انسان دارد. زمانی که این احساس در ما به وجود بیاید، می تواند انگیزه و عاملی برای فعالیت و تلاش انسان و ادای حق و وظیفه محول شده به بهترین شکل باشد و باعث شود او فعالیت کرده و تمام تلاش خود را برای افزایش توان و انرژی و امکاناتش در راه خدمت به خود و ارتقای جامعه به کار گیرد. باید درک کنیم که کار اصل و ارزشی الهی و انسانی است که نقش مهم و حساسی دارد و ما تنها با کار و فعالیت و تلاش و حرکت می توانیم نقش خود را در زندگی ایفا کنیم و کار را اصلی الهی و انسانی بدانیم.
همچنین عامل مهم دیگری از مسایل مهم و اصول انجام موفق وظایف وجود دارد: ماهیت قوانین و مقررات و ساختار سیاسی جامعه:
هر زمان که ساختار سیاسی و افراد آن با احترامی که برای عمل به وظیفه شناخته شوند و به دنبال تصویب مقررات و قوانین و نیز دستورالعملهایی باشند که نقش مهم کار و عمل به وظیفه را در جامعه حفظ می کند، این امر بر بهبود کمی و کیفی انجام وظایف منعکس می شود.
انجام موفق وظایف اصولی دارد که به خود شخص عمل کننده و عملکرد گروه عامل چه کوچک چه بزرگ و نیز به ساختار کلی جامعه مربوط می شود.
متاسفانه بسیاری از اصول و ارزشهای اصلی انجام موفق وظایف از جامعه ما در عراق رخت بر بسته و این امر موجب کاهش چشمگیر کیفیت همه خدمات عمومی و حتی پسرفت و عقبگرد شده است و باعث شده این کشور نتواند استقلال یابد و با وجود امکانات بسیاری که دارد، به توانمندیها و فعالیتهایش اکتفا کرده و در ساده ترین امور و نیازهای زندگیش به دیگران اتکا کند و این امر تاثیر بدی بر جایگاه عراق در میان دیگر جوامع بگذارد.
ان شاء الله باقی عوامل مهم را در خطبه های آتی تکمیل می کنیم، برادرانم توجه شما را به این نکته جلب می کنم، زمانی که این اصول وجود داشته باشند و محقق شوند، موجب فراهم شدن خدمات و پیشرفت و شکوفایی زندگی و نیز ارتقای جامعه ما در مقابل دیگر جوامع محقق می شوند.
سپاس مخصوص الله پروردگار دو جهان است، خداوندا بر محمد و خاندان پاک و مطهرش درود فرست.