برادران و خواهران موضوع بحث ما در خطبه دوم ،راههای درست حل اختلافات و نزاعهای اجتماعی است.
طبیعی است که جامعه بشری و افراد بر اساس ماهیت انسانی خود دچار اختلاف و کشمکش شود این از سرشت انسانی و مساله ای عادی است اما مشکل در چگونگی برخورد درست شرعی و عقلانی برای حل این اختلافات و کشمکشهاست به شکلی که این کشمکشها به تنش، بحران، جنگ و ستیز تبدیل نشوند و زیانی برای افراد جامعه بشری نداشته باشند.
برادران و خواهران این آیه قرآن نیز به مساله اختلاف به عنوان موضوعی عادی در جامعه بشری اشاره دارد:
وَ لَوْ شاءَ رَبُّكَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّةً واحِدَةً وَ لا يَزالُونَ مُخْتَلِفينَ * إِلاَّ مَنْ رَحِمَ رَبُّكَ وَ لِذلِكَ خَلَقَهُمْ وَ تَمَّتْ كَلِمَةُ رَبِّكَ لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعينَ: و اگر پروردگار تو مى‏ خواست، قطعاً همه مردم را امّت واحدى قرار مى ‏داد، در حالى كه پيوسته در اختلافند* مگر كسانى كه پروردگار تو به آنان رحم كرده، و براى همين آنان را آفريده است. و وعده پروردگارت [چنين‏] تحقّق پذيرفته است [كه:] «البتّه جهنّم را از جنّ و انس يكسره پر خواهم كرد.»
مساله اختلاف، موضوعی عادی و برگرفته از اختلاف انسانها در فرهنگها، تفکرات، خوی و سرشت، آداب و رسوم و نیز رقابت آنها در امور مالی و دنیوی، عشق به قدرت، حاکمیت و سلطه جویی و نیز مسائل و اختلافات قدیمی که احتمال دارد به درگیری میان گروههای جامعه منجر شود و مسائل دیگری است که سرچشمه و اصل اختلاف هستند.
برادران اول از داخل خانواده شروع می کنیم و به محل کار و موقعیتهای اجتماعی می پردازیم برادران و خواهران صحبت ما این است که چگونه برخورد مناسبی با این اختلافات داشته باشیم؟ و در ادامه انواع این اختلافات را خواهیم گفت، اگر اختلاف به یک درگیری تبدیل شد، چگونه این درگیری را به عنوان مساله ای عادی حل کنیم به شکلی که بخش بزرگی از آسیب را از ما دور کند و ما از آثار منفی آن در ابعاد مختلف زندگی دوری بمانیم، برادران و خواهران در اینجا اشکال و انواع این اختلاف و درگیری را می گوییم.
ابتدا مساله را در داخل خانواده و پس از آن در محل کار و سپس اختلافات اجتماعی را بررسی می کنیم.
اختلافات خانوادگی در موارد مختلفی مانند فرهنگی، آموزشی، چگونگی تعامل و برخورد با مشکلاتی که در خانواده شکل می گیرند، چگونگی اتخاذ شیوه ای برای تربیت، چگونگی مقابله با سختیها، مشکلات و بحرانهای خانواده و چگونگی مواجهه با شرایط معیشتی خانواده شکل می گیرند، باید با این اختلافات تعامل و برخورد مثبتی داشت، هر کدام از زوج و زوجه باید خوی و شرایط فرد دیگر را درک کند، ماهیت مشکلات رخ داده برای خانواده را بفهمد، با فضای محبت، احترام و انسجام میان اعضای خانواده رفتار کند و در برابر شرایط خانواده صبر و شکیبایی داشته باشد، آن زمان می توانیم به حالت تعامل مثبت و مناسب با این اختلافات برسیم به شکلی که به درگیری منجر نشود که خانواده را ویران کند، باید شیوه خردمندانه ای برای تعامل با این اختلافات وجود داشته باشد.
برادران، پدران و مردان و خواهران، مادران و زنان و در واقع در خانواده به ویژه در زمان حاضر با شرایطی که خانواده ها با این بحرانها، پیچیدگی شرایط اجتماعی و اقتصادی باید راهی برای توافق و گفتگو در برابر این اختلافات وجود داشته باشد، صبر و تحمل وجود داشته باشد، زن و شوهر باید این درک و احترام را داشته باشند.
مسأله دیگر به اختلاف عملکرد در محل کارهای مختلف مربوط است، اختلافاتی در رویکرد، نحوه مدیریت کارها، چگونگی حل مشکلات محل کار و نیز رقابت میان کارمندان و برخورد با مشکلات به وجود آمده در کار وجود دارد، نکته مهم این است که این اختلافات به حالت قطع ارتباط، تنش، کینه و دشمنی میان اعضای گروهی که در این محل کار می کنند؛ تبدیل نشود. همه باید با روحیه یک تیم متحد کار کنند، همه باید درک کنند که دیگری مکمل اوست و به او نیاز دارد.
برادران و خواهران مساله مهمتر اختلافات اجتماعی است، موضوع ما اختلافات ناشی از مطالبه حقوق نیست این مساله دیگری است و گاهی منجر به نزاع می شود و یا مساله اختلاف نظر در دفاع از ارزشها حق و عدالت در مقابل اهل باطل و شر نیست. همچنین مسأله دفاع از کشور، مقدسات، آبرو و آنچه باعث نزاع و درگیری می شود؛ مطرح نیست. بحث ما این نیست و این باب ویژه خود را دارد.
بحث ما از اختلافات در سطح جامعه است، گاهی اختلاف میان تو و برادر مؤمنت به نزاع کشیده می شود و گاهی اختلاف میان گروهها و تشکلهای اجتماعی است، یک تشکل مذهبی با تشکل مذهبی دیگری، یک گروه دینی با گروه دینی دیگر و یا یک گروه اجتماعی مثل یک طایفه با طایفه دیگری اختلاف پیدا می کند و این اختلاف به نزاع کشیده می شود.
اختلاف میان یک تشکل سیاسی با تشکل سیاسی دیگر احتمالا به درگیری و نزاع کشیده می شود. ما چگونه می توانیم این اختلافات را حل کنیم.
ابتدا این آیه قرآن را برای شما قرائت می کنم که به ما درباره اینکه اختلاف نظر به نزاع و نزاع به درگیری و تشدید بحران در پی افزایش تنش و بحران تبدیل شده و منجر به شکست و تضعیف همه شود؛ هشدار می دهد. آیه ای که نسبت به این مساله هشدار می دهد، خداوند متعال در سوره انفال می فرماید:« وَ أَطيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ ريحُكُمْ وَ اصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرينَ: و از خدا و پيامبرش اطاعت كنيد و با هم نزاع مكنيد كه سُست شويد و مهابت شما از بين برود و صبر كنيد كه خدا با شكيبايان است.»‏ توجه کنید گاهی زمانی که نزاعی میان دو شخص وجود دارد و اختلافی به نزاع تبدیل شده است، هر کدام از دو گروه تلاش می کنند بر گروه دیگرپیروز شود و آنها را شکست دهد و در آن زمان از هر وسیله ای استفاده می کنند و به هر قیمتی می خواهند با تضعیف و شکست گروه مقابل بر او پیروز شوند و از آنجایی که هر گروهی تواناییها، امکانات و پتانسیلهایی دارد، نتیجه تضعیف همه خواهد بود.