برادران و خواهران در ماه پر فضیلت رمضان هستیم و به جهت عظمت این ماه و فضیلت آن خطبه اول و دوم را به بیان فضیلتها و کرامتهای این ماه اختصاص داده ایم و در خطبه دوم در خصوص چگونگی استفاده و بهره مندی از دستاوردهای این ماه مبارک برای انجام تغییر و اصلاح نفوس افراد و جامعه، بیان می کنیم.
خوب چطور از دستاوردهای این ماه استفاده کنیم تا نفس خود را تغییر و روح و جان خود را اصلاح کنیم؟
ائمه (علیهم السلام) در احادیث خود بر اصلاح نفوس تأکید می کنند، بعضی از این احادیث را ذکر خواهیم کرد از جمله این حدیث: «لا تجعل يوم صومك كيوم فطرك: روزی را که روزه هستی همچون روزی که روزه نیستی قرار نده. »
معنی عبارت این است که ای روزه داران، این ماه و دستاوردهای آن را غنیمت شمارید و آن را فرصتی برای تغییر به سوی بهترینها قرار دهید. به گونه ای که ای برادر و خواهر روزه دار در پایان این ماه خود را نیکوتر، بهتر و پاکتر و محکمتر و راسختر از آنچه که در آغاز این ماه بودی؛ بیابی. اگر به این تغییر نرسیدی قطعا زیان کرده ای و خود را از این فرصت بزرگ محروم نموده ای.
از جمله امور در زندگی انسان این است که هر گاه انسان نسبت به اهمیت امری معرفت و آگاهی داشته باشد، توجه و اهتمام و حرکت به سوی آن امر نیز شدت می یابد و اگر ما در آثار وارده از معصومین (علیهم السلام) تتبع و دقت کنیم، می بینیم که پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (علیهم السلام) توجه و اهتمام بسیاری به ماه رمضان داشته اند. آنها می خواستند که ما به اهمیت این ماه و دستاوردهای آن در زندگی دنیوی و اخروی خود توجه کنیم و بنگریم. درخصوص این ماه اهتمام بسیاری از سوی معصومین وارد شده است از جمله خطبه پیامبر (صلی الله علیه و آله) دعاهای متعدد با مضامین معنوی و تربیتی بسیار تا روایات متعددی که اهمیت و عظمت دستاوردهای این ماه مبارک را منعکس می کنند و هدف این خطبه ها و ادعیه های وارده راسخ نمودن اراده ها و برانگیختن همتها برای بهره بردن ازعطایا و بخششهای این ماه است.
ببینید برادران من، وقتی خطبه های پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و قرآن را می خوانید دقت کنید و بیندیشید و آنها را سطحی و گذرا نخوانید. خطبه پیامبر را ملاحظه کنید وقتی ایشان خطبه را با بیان فضیلت ماه رمضان شروع می کنند، پس از آن، از خداوند پاک و بلند مرتبه می خواهند که ما را بر روزه گرفتن یاری و کمک نماید. پیامبر چه می فرماید؟ فاسألوا الله ربكم بنيّات صادقة و قلوب طاهرة: خدا را با نیتهای صادقانه و قلبهای پاک درخواست نمایید» . برادر مومن روزه دار و خواهر مومن روزه دار اگر می خواهید از طریق روزه از طریق رنج و درد گرسنگی و تشنگی و غیر اینها به وصال برسید، اگر می خواهید به تقوای الهی برسید، باید از قلبهایتان شروع کنید. اول قلبهایتان را از هر چه حسد، کبر و غرور، طمع و کینه و مکر و حیله و دیگر صفات بد پاک کنید، قلبهایتان را از عیوب و آلودگیهای دنیا و هر چیزی غیر خدای بلند مرتبه پاک کنید. به همین دلیل پیامبر می فرماید: «فاسألوا الله ربكم بنيّات صادقة و قلوب طاهرة.»
ای برادران مومن و ای زنان مومن در اعماق قلبهایتان جستجو و کاوش کنید، اگر در قلبهایتان چیزی از غرور، عجب و کبر، مکر و کینه و دیگر صفات نکوهیده و مذموم وجود دارد، آنها را پاک کنید. در این صورت فراوانی، برکت و فضایل الهی بر شما نازل می شود چون در این هنگام قلب شما آماده دریافت فیضهای الهی است.
نیز در بعضی از احادیث مهم از حضرت امام صادق (علیه السلام) آمده است: توجه و سير به سوى خداوند با قلب از سير بدنى رساتر است. معنی حدیث این است که وقتی تو خداوند بلند مرتبه را با قلب پاک قصد می کنی این امر تو را زودتر به خدا خواهد رساند تا اینکه خدا را با جسمت قصد کنی و جسمت را در عبادت خسته کنی. لذا برادران نقطه آغاز و نقطه حرکت این است که از قلبهایتان شروع کنید و آن را از صفات زشت و نکوهنده پاک و مصفا سازید. از همین رو است که آمده «جهاد اکبر، جهاد نفس است.» و در حدیث پیامبر آمده است جهاد با سلاح جهاد اصغر و جهاد با نفس جهاد اکبر است.
نکته دوم این است که از خلال این احادیث و روایات ما با چگونگی رسیدن به تقوای الهی به کمک روزه آشنا می شویم و آن توجه و التفات به جوهره و روح روزه و هدف بزرگ آن است. مشکل ما این است که طبیعت تعامل و رفتار ما با عبادات، تعاملی سطحی و نازل در پایین ترین حد خود است.
مثلا ما با نماز این گونه برخورد و معامله می کنیم که نماز حرکاتی برای بدن و الفاظی برای زبان است نه آنکه نماز وسیله ای برای ارتباط با خدا و وسیله تقرب هر انسان پاک و معراج هر مومن است. اگر تو حقیقت و روح نماز را بدانی نماز تو را از عالم زمین به عالم ملکوت اعلی و مقدس بالا می برد. نماز تو را از گناهان و کارهای زشت باز می دارد. اما چرا نماز ما، ما را از گناهان و کارهای زشت باز نمی دارد؟
چون ما با نماز معامله ای سطحی می کنیم و با آگاهی تمام به ادای آن نمی ایستیم تا از طریق این عبادت، رسیدن به تقوای الهی برای ما ممکن شود. همچنین ما روزه را یک سفر پر رنج و سخت و با درد گرسنگی و تشنگی می بینیم و منتظر لحظه ای هستیم که از درد و رنج و گرسنگی و تشنگی خلاص شویم. ما با نماز همچون وسیله ای برای ارتقای نفس و ارتقای انسان از حیوانیت به سوی لذت پاکی ملکوت اعلی از طریق تقوا معامله نمی کنیم. این همان مشکلی است که ندانسته ایم و با عبادات از جمله نماز و روزه و حج و بقیه عبادات بنابر اینکه زنجیره متصل و مرتبط با یکدیگرند معامله می کنیم. از عبادات اراده می شود که ما به تقوای الهی برسانند. ما با روزه نیز اینگونه (رسیدن به تقوا) معامله نکرده ایم چون نفهمیدیم و ندانستیم و نسبت به جوهره و حقیقت روزه که خداوند آن را از ما خواسته آگاهی نداشتیم.
به این حدیث پیامبر(صلی الله علیه و آله) توجه فرمایید: آسانترین و راحت ترین چیزی که خداوند در روزه بر روزه دار واجب کرده، ترک خوردن و آشامیدن است. چیزی که آن را بزرگ و سنگین می شماریم و از آن رنج می بریم همان گرسنگی و تشنگی است، در صورتیکه بزرگترین وظیفه مراقبت و مواظبت هر عضو از اعضای بدن از دست، پا، گوش، چشم و زبان است تا اینکه از حرام حفظ شوند و در راه درست در جهت رضایت خداوند قرار بگیرند.
از حضرت امام صادق (علیه السّلام) نقل شده است: «ان الصيام ليس من الطعام والشراب وحده، فاحفظوا السنتكم وغضوا ابصاركم ولا تنازعوا ولا تحاسدوا: روزه تنها ترک خوردن و آشامیدن نیست، پس زبان خود را حفظ کنید، چشمان خود را به زیر افکنید، با هم نزاع نکنید و بریکدیگر حسد نورزی.»
از جمله امور مهم دستاوردهای این ماه این است که چگونه از روزه ماه رمضان برای تقویت جنبه های معنوی و روحی و محکم کردن ارتباط خود با خداوند استفاده کنیم و بهره مند شویم؟
ما در زندگی دنیوی خود با بسیاری از مشکلات، سختیها، بحرانها و فشارهای اجتماعی روبرو هستیم. چگونه ما می توانیم با این بحرانها و مشکلات روبرو شویم و با موفقیت از آنها خارج شویم به گونه ای که در مسیر زندگی خود نلغزیم و گرفتار شکست و نا امیدی نشویم؟