مسجد حنانه؛ مکان آوردن سر مقدس امام حسین (علیه السلام) در مسیر کربلا و شام

حرکت اسرای اهل بیت اعم از زنان، کودکان و خاندان امام حسین (علیه السلام) به منزله مرحله دوم از فصل های نهضت جاویدان حسینی است که اگر نبود، این شهادتها، جانفشانی ها و تلاش های سید الشهدا حضرت اباعبدالله الحسین (علیه السلام)، اهل بیت و یاران ایشان محو و ضایع می گشت.

این مرحله که فصل های آن بعد از شهادت امام حسین (ع) آغاز شد، هنگامی بود که ابن سعد با بازماندگان خانواده حسین (علیه السلام) کوچ و زنان ایشان را بر روی محمل هایی بدون پوشش حمل نمود و آن ها را همچون اسرای ترک و روم در شدیدترین مصیبتها و اندوهها سوق دادند.

علامه ابن شهر آشوب المازندرانی در(مناقب ال ابی طالب) می گوید: از مناقب حسین علیه السلام مشهد الراس و دیگر مواضعی است که از راه کربلا تا عسقلان و ما بین آن در موصل، نصیبین، حماه، حمص و دمشق و غیره ظاهر گشت. مولف می گوید: مواضعی در اماکن اقامت کاروان اسرای اهل بیت رسول خدا (ص) در مسیر کربلا به کوفه و سپس مسیر کوفه به دمشق شام بنا شده است. از جمله این مواضیع که تا امروز شناخته مانده مسجد حنانه است.

هنگامیکه کاروان اسرا در شب دوازدهم محرم به مرزهای کوفه رسید، همانجا بیتوته کرد و وارد شهر نشد زیرا عبید الله ابن زیاد تمایل داشت تا ورود آنها به این شهر با سربازان و سلاح و به صورت نمایشی باشد.

مسجد یا مشهد الحنانه در شمال شرق نجف واقع شده است. در قدیم "قائم" یعنی ستونی عمودی در مکانی که سر امام حسین (علیه السلام) پیش از ورود کاروان اسرا به کوفه روی زمین قرار گرفت، وجود داشت.

محدث قمی در (نفس المهموم) بيان نموده است كه کنار "قائم" (ستون) در مسیر نجف، مسجدی به نام مسجد الحنانه است که در آنجا زیارت امام حسین (علیه السلام) مستحب است زیرا سر مبارک ایشان (علیه السلام) آنجا قرار گرفته شد.

شیخ مفید، سید ابن طاوس و شهید اول در باب زیارت امیرالمومنین (ع) گفتند: هنگامی که به مسجد حنانه رسیدی دو رکعت نماز بجای آور.

محمد بن ابی عمیر از مفضل بن عمر روایت کرده است: حضرت امام صادق (علیه السّلام) از (قائم المائل:ستون خم شده) در راه نجف اشرف گذشتند و در آنجا دو رکعت نماز خواندند و به ایشان گفته شد: این نماز به چه علت بود؟ فرمودند: در این مکان سر جدم حسین بن علی (علیهما السّلام) را هنگامی که از کربلا روانه شدند قرار دادند و سپس آن را نزد عبید الله بن زیاد بردند.

مسجد حنانه از مساجد عظیم الشان به شمار می رود که زائران قصد آنجا را می کنند و به آن تبرک می جویند. این مسجد یکی از سه مکانی است که امام جعفر صادق (علیه السلام) در آنجا نماز گزاردند.

وجه تسمیه آن به حنانه طبق آنچه که بعضی از محققان ذکر کرده اند مشتق از حنین است با استناد به روایاتی که اسیران حضرت امام حسین (علیه السّلام) را از محل ثویه عبور دادند و در این مکان به سر مطهر حضرت امام حسین (علیه السّلام) و یارانش جسارت نمودند پس زمین آنجا ناله حزن انگیزی کرد که صدای ناله آن شنیده شد. یا واژه «حنانه» از «حنا» مشتق شده است و حنا دیر نصرانی قدیمی دیرهای الحیره بوده است و در مکان این مسجد واقع بود و واژه حنا با گذشت زمان به حنانه تغییر یافته است.